Blog categorieën

07-12-2019

De wintertros, een bijzonder fenomeen

 

Als imker krijg je vaak de vraag of de bijen nu in winterslaap of in winterrust zijn. Er is zeker geen sprake van een winterslaap. De winterse toestand van een volk kun je het beste vergelijken met een vogel, die in de winter 's nachts rust op een tak. Hoe kouder hoe boller het verenkleed. Hiermee creeert een vogel een thermopak rond zijn lichaam, de warmte blijft binnen het verenpak. Het bijenvolk doet eigenlijk precies hetzelfde. De bijen vormen een compact cluster van bijen met als doel alle geproduceerde warmte zo veel mogelijk binnen het cluster te houden. De korte en lange haren op het borststuk van het bijenlichaam vormen samen een perfecte isolatielaag, echter bijen zijn koudbloedig en hebben dus warmte uit de omgeving nodig. Onder de zeven graden raken individuele bijen in coma, iets wat ze overigens enige uren kunnen volhouden zonder dood te gaan. 

Warmte ontwikkelen de bijen met hun vliegspieren, waarbij ze de vleugelbeweging kunnen loskoppelen van de spierbeweging. Er lijkt dus ook geen sprake te zijn van een winterrust, de spieren moeten bewegen om warmte te genereren. Ook de aanzet tot broed en de verzorging van het broed vindt al vanaf begin januari plaats. 

Bijen beginnen zich tussen de raten terug te trekken, zodra de omgevingstemperatuur onder de vijftien graden daalt. Onder de 6 a 7 graden zie je duidelijk een wintertros ontstaan. Aangezien het laatste broed zich voorin de kast bevindt, zul je daar ook het wintercluster aantreffen. Vaak nog naar onderen doorhangend onder de raten. In een TopBarHive is dat prachtig te zien in de winter (zie foto's).   

De wintertros bereikt zijn geringste omvang bij -23 graden Celsius. Zo'n tros kan 55% krimpen in volume en het oppervlakte met 45% verkleinen. Dit alles is erop gericht om de warmte binnen te houden. De oppervlaktebijen zitten met de kop gericht naar binnen strak tegen elkaar zodat er nauwelijks warmte kan ontsnappen. Daarnaast worden de luchttunnels (ventilatieopeningen), die vanuit de wintertros naar buiten lopen ook tot een minimum gereduceerd. Deze sociale vorm van warmtehuishouding zorgt ervoor dat de bijen de warmteverliezen aan de oppervlakte van de wintertros tot een minimum beperken. Een volk kan zelfs een buitentemperatuur van -80 graden enkele uren overleven, terwijl een naakte mens bij 0 graden het met een uurtje voor gezien houdt, dan treedt de coma in.

De kern van de wintertros zonder broed is gemiddeld 21,3 graden met een gemiddeld minimum van 15 graden. Is er broed aanwezig dan varieert de temperatuur in de kern van 29 tot 36 graden. Een groter volk heeft minder last van warmteverliezen dan kleinere volken. De verhouding tussen inhoud en oppervlakte is gunstiger bij grotere volken. De uitstraling bij kleinere volken is groter, terwijl er in de kern meer warmte per bij geproduceerd moet worden. Volgens Soutwick zijn er minimaal 2000 bijen nodig om de bijentros op temperatuur te houden. 

De oppervlakte van de wintertros kan behoorlijk afkoelen tot niveaus waarop de bijen bijna in coma geraken. De warmte vanuit de kern moet de afkoeling van binnenuit compenseren en afkoeling en sterfte voorkomen. De oppervlaktebijen zijn vooral de oudere bijen. De jongere bijen, alles is relatief bij de langlevende winterbijen, vormen de kern van de wintertros. Indien de tros door kortlevende bijen te klein wordt, zijn de bijen niet in staat om het warmteverlies aan het oppervlakte te compenseren, waardoor de buitenste bijen sterven. Dit proces versterkt zijn eigen ondergang.

Gelukkig komen de meeste bijenvolken goed de winter door ondanks de sterk wisselende winterse omstandigheden in Nederland. De lokale bij is goed aangepast aan ons klimaat.   

Ben Som de Cerff, hobby-imker en docent bijenteelt

 

 

 

 

 

Deel dit bericht

« terug naar overzicht

Reacties

  • Jos Snoek

    07-12-2019 om 18:24

    Hallo Ben,
    Wat een verhelderend verhaal. Wist niet dat ze de vliegspieren kunnen loskoppelen van de vleugelbeweging.

  • Eric

    08-12-2019 om 08:42

    Zeer interessante mededeling

  • Ed Rietdijk

    08-12-2019 om 12:39

    Heel mooi is dat te volgen bij kasten met een doorzichtige afdekplaat, geen warmteverlies toch een prachtig kans om de dynamiek van het volk te volgen.

  • Henk P.

    08-12-2019 om 21:58

    Zelf heb ik in de wand van de bijenstal een vitrine met dubbelglas (2 raten dik en 2 1/2 raten hoog). In de kern zijn de bijen in beweging en aan de randen zitten ze nagenoeg stil.
    Prachtig om waar te nemen.

  • Andrés

    09-12-2019 om 18:57

    Hele leerzame blog weer!!!

    Ik zag de bijen met hun vliegspieren bewegen, vandaag nog, maar wist niet waarvoor. Weer iets van je geleerd vandaag.

    Bedankt...

  • Anna

    10-12-2019 om 09:45

    weer iets geleerd, ik dacht altijd, dat de wintertros werkte zoals een pinguïn kolonie, dus dat de buitenste bijen als ze koud worden, naar binnen schuiven en de bijen die al lekker warm zijn binnen, weer naar buiten.

    Anna, hier bestaan inderdaad verschillende inzichten over. Een onderzoeker heeft ook eens in juli/augustus een koningin met anders gekleurde werksters ingevoerd. Later bleek dat de jongere anders gekleurde in de kern zaten en de oudere bijen aan de buitenkant. Ik hou het dus op deze versie, die dus uit recentere onderzoeken komt. Groet, Ben

  • Tomer

    10-12-2019 om 18:50

    Ik heb een grote glazen vitrinekast (11 raten) en kan zien dat de bijen nu helemaal vooraan tussen de raten zitten op 7 straatjes. Op de gaasbodem liggen wel veel dode bijen en er zijn de voorbije maanden zeer veel mijten gevallen. Er liggen ook regelmatig bijen met misvormde vleugels voor de kast. Ik vreesde dat dit volk het niet zou overleven, maar als ze nu nog op 7 straatjes zitten, denk ik dat het nog wel zal lukken? Het was een groot volk, voorzwerm van dit jaar. Begin augustus 1x oxaalzuur verdampt om een idee te krijgen van de mijtenbesmetting. Er vielen toen maar 10 mijten op een week tijd, daarom in de zomer niet verder behandeld. Had ik beter wel gedaan, als ik nu zie hoeveel mijten er vallen.
    Gemiddelde dagelijkse natuurlijke mijtenval in september was 10, in oktober is dit opgelopen naar 40! Begin november daarom al oxaalzuur verdampt. Nadien zijn er 3000 mijten gevallen op een maand tijd. Momenteel is er geen of nauwelijks broed dus ga ik ze nog 1x behandelen om de resterende mijten weg te krijgen...

    Tomer, interessant verhaal. In augustus hebben blijkbaar de meeste mijten in het broed gezeten en heb je er dus goed aan gedaan om niet meer te behandelen, want sublimeren is echt 95% effectief. De voorzwerm heeft blijkbaar lang het broednest aangehouden, want de in september en oktober vallende mijten komen uit het broednest. Poppen met meervoudige besmetting van mijten (ik er deze zomer 7 in 1 cel) leiden tot misvormde poppen. Echter de meervoudige besmettingen leiden nauwelijks tot jonge mijtendochters. De oplopende mijtenval in oktober laat ook zien dat de mijten zonder behandeling ook vallen, echter een behandeling versnelt de dood van de mijten. Gezien je 7 bezette ramen mag je inderdaad wel concluderen dat de kans groot is dat dit volk de winter overleeft, mits de bijen voldoende lang blijven leven. Een laatste nieuwe behandeling zal daar niets aan veranderen. Groet, Ben

  • Astrid Schoots

    10-12-2019 om 20:02

    Ben, ik zou het erg voorbarig vinden om de vergelijking met de pinguïnkolonie als een ouder of achterhaald inzicht af te serveren. Want ikzelf heb het zo toch echt vaak gezien, nl. hoe aan de buitenkant van de doodstille wintertros heel af en toe de buitenbijen naar binnen kruipen, en zo wisseling van de wacht bewerken. Je moet wel veel geduld hebben, niet tegen het glas stoten of ademen en ook een half uurtje blijven kijken, maar dan zie je dit zeker verschillende keren gebeuren.
    Bovendien hoeft deze pinguïnvergelijking helemaal niet in tegenspraak te zijn met dit ene (?) aangehaalde onderzoek, want bijen zijn efficiënt, ook met de oudere bijen. Dus wellicht wisselen alleen de oudere bijen onderling hun plekken in de buitenlaag, en blijven de jongere bijen meer in het midden van de tros. Af en toe wisselen bespaart dan nog steeds vele bijenlevens. (En nog iets: bovendien zijn er bij elke bijenlijn/vaderlijn/kleurvariatie altijd minieme interpretatieverschillen in de ideale temperatuur, dus vast ook een ander reactiepatroon bij koude. Dus dat kan de zaak ook nog beïnvloeden ;-)

    Astrid, ik heb Mark L. Winston er nog eens op nageslagen en daarin wordt aangegeven dat de bijen uit de buitenste laag die te veel afkoelen tijdelijk binnenwaarts keren en vervolgens na 12 uur weer plaats nemen in de buitenste laag. Er is dus wel sprake van het opladen van de accu's en derhalve enige beweging van buiten naar binnen en andersom. Maar deze groep bijen lijkt toch een vorm van specialisatie te hebben die de thermojas van de wintertros vormen. Veel specialisaties zijn leeftijdsgebonden, dus lijkt het logisch dat dit ook geldt voor de isolatie van de wintertros.
    Misschien dat bij pinguïnkolonies ook wel de oudjes aan de buitenkant plaats nemen om de eerste klappen van de kou en wind op te vangen ;-).
    Groet, Ben

  • Remco

    12-12-2019 om 08:01

    Beste Ben,
    In de 2e week van januari wordt een tegelpad aangelegd op de plek waar nu mijn bijenkasten staan.
    Ze moeten dus even mijn tuin uit, ook ivm het getril enz.
    Ik hoop dat het dan vriest zodat ik ze 40 meter verderop kan zetten, maar stel dat dat niet zo is, wat adviseer jij dan?
    Op safe spelen en een paar kilometer verderop zetten? Of heeft dat teveel impact?
    Of wel 40 meter verderop zetten met de kans dat bij mooi weer een aantal bijen terugvliegen naar hun oude standplaats?

    Ik kom er zelf niet helemaal uit..
    Groet, Remco

    Remco,
    Beetje afhankelijk van de duur van de klus, de buitentemperatuur en zonnig of bewolkt weer. Half januari is de kans op lage temperaturen natuurlijk heel groot.
    Bij zonnig weer en temperaturen tot 8 graden zou ik de avond van te voren de kasten dicht doen en 20 meter verzetten. Wel zodanig dat ze in de schaduw staan. Bij bewolkt weer en temperaturen tot 10 graden hetzelfde toepassen.
    Boven de 10 graden en bewolkt of > 7 en zonnig wordt het kritisch, want dan zullen ze een reinigingsvlucht willen uitvoeren. De klus een dag uitstellen of vervroegen?
    Of de kasten over een afstand van > 1500 m verplaatsen.
    Dat laatste geeft natuurlijk stress en extra voergebruik.
    Meer opties zie ik niet ;-). Groet, Ben


  • Remco

    12-12-2019 om 15:02

    Dankjewel!
    Groet, Remco

  • Anneke Van Pelt

    13-12-2019 om 08:54

    Hallo Ben, ik wil twee volken voor komend seizoen naar een andere bijenstand verplaatsen, een km of acht verderop. Wanneer kan ik dat het beste doen, ik wil de wintertros niet verstoren. Dank je en groeten.

    Anneke, ik zou ze niet verplaatsen als ze in winterrust zijn, maar zodra ze weer beginnen te vliegen in de tweede helft van februari en maart kun je ze gerust 's morgens vroeg verplaatsen. Groet, Ben

  • Tanja

    13-12-2019 om 10:36

    Ha Ben
    Wat een schitterende foto"s en blog!Nou mankeert aan beide eigenlijk nooit wat,maar toch maar weer eens gezegd.
    Hartelijke groet.

  • ben de blogger

    18-12-2019 om 10:35

    Christel, ik heb per ongeluk je bericht verwijderd, sorry. Maar je kunt inderdaad je kasten rustig een paar dagen afsluiten met open gaasbodem en 10 meter verder opzetten. Uiteraard wel dagen kiezen dat het onder de 5 graden blijft. Houd je kasten in de schaduw, want zon lokt de bijen naar buiten. Groet, Ben

  • Peter

    27-12-2019 om 08:18

    Hoi Ben,
    Ik wil mijn kasten 20 meter verplaatsen, ze gaan niet meer terug naar de oude plek. Ik las je reactie op de vraag van Remco. Nu is mijn vraageigenlijk hoe lang deze koude periode moet zijn om ze te verplaatsen. Is een week wat kouder voldoende? Zoals komende week.
    Groet Peter

    Peter, je bijen moeten ongeveer 3 weken binnen zitten om zich opnieuw te oriënteren op de nieuwe plaats. Je kunt natuurlijk ook 2 kasten tijdelijk laten staan als 'vangkasten' voor eventueel terugvliegende kasten en deze twee later verplaatsen. Je kunt ook na het verplaatsen wat kerstboomtakjes voor de vliegopeningen leggen. Dit dwingt de bijen blijkbaar om zich beter in te vliegen gezien het veranderende uitzicht. Groet, Ben

Uw reactie

Vink onderstaand controlevakje aan tegen spamrobots

Blijf op de hoogte

Wilt u automatisch een e-mail ontvangen zodra Ben Som de Cerff een nieuw blogbericht heeft geplaatst?
Meldt u zich dan hier aan.
« terug naar overzicht