Blog categorieën

06-10-2021

Kleine werkstercellen en de mijtenreproductie

Kleine werkstercellen en de mijtenreproductie

Vorige week zaterdag gaf een collega bijenteeltleraar een boeiende presentatie over behandelvrij imkeren. Er zijn veel gedocumenteeerde ervaringen in de wereld met varroaehandelvrije volken, die nadat de mijtgevoelige volken stierven (na het beeindigen van de varroamijtenbestrijding), er volken overbleven, die wel in leven bleven. Weliswaar bleven er mijten aanwezig, maar in lagere aantallen. Zo verging het ook deze imker/bijenteeltleraar. Eerst hoge verliezen, maar met de overblijvende volken, kon hij tot op heden behandelvrij verder imkeren en zijn bijenvolkerenbestand weer uitbreiden. 

Hetzelfde ervaarde Prof Tom Seeley bij zijn onderzoek in de bossen van Arnot Forest. Ik zal er meer over vertellen in mijn voordracht tijdens de NBV studiedagen op 17 november. De overeenkomst tussen al deze behandelvrije volken is dat er een genetische selectie plaats vond en dat de volken leven op natuurraat. Deze natuurraat is veel kleiner (5,08 mm) dan onze gebruikelijke kunstraat (5,4 mm). Het komt dicht in de buurt van de kleine cellen, die ikzelf toepas (4,9 mm). 

In Afrika en Brazilie leven de volken eveneens op kleine cellen. De bijen zijn ook iets kleiner. De volken in Afrika en Brazilie worden nooit behandeld tegen de mijten. Ze zijn er wel, maar er bestaat een natuurlijk evenwicht tussen gastheer en parasiet. De verkleining van de bijen op natuurraat houdt geen gelijke tred met de verkleining van de cellen. De vulfactor van de poppen is groter, waardoor de mijten minder goed kunnen binnendringen en bewegen in de cellen. Daarnaast spelen hygienische eigenschappen (VSH, grooming etc) en wellicht andere factoren een belangrijke rol in de beheersing van de mijtenpopulatie. 

In juli 2021 is een nieuwe wetenschappeljk publicatie verschenen, die bevestigt dat de mens via aangepast (vergroot) kunstraat de grotere onnatuurlijke cellen geintroduceerd heeft. Hierin wordt ook de mogelijk remmende werking van de verkleinde cellen op de mijtenreproductie vermeld. 

Dit alles versterkt mijn idee dat het gebruik van 5,1 mm kunstraat en nog liever 4,9 mm naast een strenge selectie op varroa-arme teeltvolken/moeren de weg is om de varroabehandelingen in de toekomst steeds vaker achterwege te kunnen laten. 

Voor een ieder die werkt met ongeselecteerde huis-tuin-en-keuken volken op gewone kunstraat zou ik willen blijven benadrukken dat het twee- of driegangenmenu noodzakelijk blijft. 

Voor belangstellenden vermeld ik hieronder twee citaten uit het wetenschappelijke onderzoek.

Het onderzoek luidt: 

Possibility to change the body size in worker bees by a combination of small‑cell and standard‑cell combs in the same nest. By Piotr Dziechciarz1, Grzegorz Borsuk1, and Krzysztof olszewski1 1Institute  of  Biological  Basis  of  Animal  Production,  Faculty  of  Animal  Sciences  and  Bioeconomy,  University  of  Life Sciences  in  Lublin,  Akademicka  13,  20-950  Lublin,  Poland. Received 25 January 2021 – Revised 20 July 2021 – 

Citaat 1 over het verschil tussen natuurlijke raatbouw en het huidige kunstraat:

Wax foundation is a thin plate with embossed cell bottoms. It is made of beeswax or plastic. Bees build combs on wax foundations. In modern apiary management, the use of a wax foundation is a standard, especially in developed countries. The introduction of the wax foundation usually resulted in an increase and standardization of the width of worker comb cells (McMullan and Brown 2006). Currently, the width of standard worker cells is usually in the range of 5.40–5.50 mm. In natural nests of European dark bees (Apis mel- lifera mellifera), the width of worker comb cells  was found to vary between 4.90 and 5.10 mm (Cowan 1904). At present, 4.90-mm-wide comb cells are referred to as “small cells” (McMullan  and Brown 2006), whereas approximately 5.50-mm-wide cells are considered standard. However, the notion of the small or standard width/size of comb cells varies between different regions of the world, where bees  with different genotypes are reared.

Citaat 2 over de impact van kleine cellen op de reproductie van varroamijten: 

Similar to the results reported by McMullan and Brown (2006) and Seeley and Griffin (2011), our  investigations  indicate  a  relatively  constant body size in the worker bees, with a lower effect of  the  comb cell  width  on this parameter than assumed previously (Ruttner  1988). This implies that,  in  the  case  of  small  cells,  the  free  space between the pupa and the walls of the cells is reduced, which is associated with the lower value of the decline in the bee body size than that of the cell size. The cell is then more tightly filled by the pupa, which may restrict reproduction of  V. destructor. This mechanism has been observed in Africanized bees (Piccirillo and De Jong  2003) and African  A. m. capensis  (Martin and Kryger 2002), which naturally build small-cell combs. As suggested by Martin and Kryger (2002), the tighter filling of cells by the pupa contributes to increased mortality of  V. destructor  males due to difficulties in movement of the mite in the cell, as the  pupa  thorax  fills  the  cell  lumen  tightly.  Additionally, movements of the pupa in the tight cell may contribute to damage to the developmental forms of the parasite (Donze and Guerin  1994), which seem highly susceptible to damage due to their  non-chitinized  cuticle.

Ben Som de Cerff, hobby-imker en docent koninginnenteelt

meer info over koninginnenteelt en kleine cellen vind je in het imkerboek: Bijvriendelijk imkeren 2.0. 

 

 

 

 

Deel dit bericht

« terug naar overzicht

Reacties

  • LUC VAN KERCKVOORDE

    06-10-2021 om 12:39

    Dag Ben,
    Kunnen de bijen zich aanpassen van 5,4 naar 4,9 in 1 broedmaand of is er nog een tussenstap nodig met een tussenmaat, en de koningin die geboren is uit 5,4 kan die ook eieren afzetten in kleinere cellen of moet daaruit eerst een kleiner koningin gekweekt worden.

    Dag Luc, in principe kunnen de meeste volken in 2 maanden tijd omgezet worden naar kleine cellen. Het lukt niet altijd bij ieder volk/lijn. Je moet daarvoor het volk huisvesten op een rand met uitgebouwde 4,9 mm raten. Nadat 2 nieuwe generaties kleine bijen geboren zijn, volk laten afvliegen om oude (grotere) bijen kwijt te raken. Vanaf dat moment kunstraat met kleine cellen verstrekken. De koningin heeft dit een flexibel achterlichaam en kan ook volwaardig in kleine cellen eitjes leggen. Groet, Ben

  • Hans

    06-10-2021 om 13:26

    Dag Ben,
    Is er ervaring met het plaatsen van kuntstraat zonder voorgeperste/gegoten vorm?
    Dus alleen een platte plaat was van waaruit de bijen dan zelf de celmaat moeten kiezen?
    Of accepteren de bijen dit niet als startpunt?

    Dag Hans, ik heb er wel eens over gelezen. Maar dan kun je net zo goed natuurraat laten bouwen, want de uitkomst zal het zelfde zijn namelijk ongeveer 5,1 mm cellen. Dit is afhankelijk van de oorsprong en genen van je bijen. Groet, Ben

  • Vincent

    06-10-2021 om 14:06

    Hoi Ben,
    Thomas Seeley komt wat ik lees in zijn laatste boek op een gemiddelde celmaat van 5,18 uit bij natuurbouw in Arnot Forest, niet 5,08. Bovendien zegt hij in datzelfde boek dat hij zelf niet gelooft in een verband tussen kleine celmaten en mijtenreproductie. Hij besteedt daar een aantal bladzijden aan.

    Ha Vincent, ik refereerde bij die 5,08 mm celmaat niet specifiek aan de volken in Arnot Forest. Deze celmaat - afgerond op 5,1 mm - wordt vaak gemeten bij volken op natuurraat. Vraag maar na bij Nederlandse imkers.

    Tom Seeley bevestigt in een voordracht dat bijenvolken op kleine cellen in de regel minder mijten hebben, echter hij veronderstelt dat dit komt vanwege de Afrikaanse herkomst van die bijen.

    Kleine cellen is een topic waar de meningen over verdeeld zullen blijven. In het onderzoek, dat ik aanhaal, wordt een mogelijke verklaring gegeven voor de lagere mijtenreproductie en de overleving zonder bestrijding. Zelf constateer ik ook lagere mijtenbesmettingen in kleine cellen volken t.o.v. grote cellen volken bij gelijke afkomst van de moeren.
    Tja misschien zit er Aziatisch (Meda), Russisch (Primorski) of Amerikaans (USDA) bloed in mijn lijnen. Toch presteren mijn bijen op kleine cellen goed en overleven ze onbehandeld. Ik ga er zeker mee door ook al is de reden voor de overleving wellicht hun hygiënische gedrag in combinatie met kleine cellen of wellicht het compacte broednest. De toekomst zal het leren. Groet, Ben

  • Erik

    07-10-2021 om 09:36

    Hoi Ben,
    Allereerst dank voor al je fantastische werk. Ik las op de site The Apiarist van David Evans, die behalve een ervaren hobby imker ook professor in virologie aan de universiteit van St Andrews is, in een blog uit 2017 dat er op dat moment (vrijwel) geen wetenschappelijk bewijs is voor de gunstige effecten van kleine cellen, wel ervaringen van mensen zoals jij. Zijn conclusie:
    “Hives on small cell foundation may have manageable levels of Varroa. If they do it’s in spite of the use of small cell foundation, not because of it. I am very willing to accept that there are some very competent beekeepers using splits, rational miticide treatment or other strategies and small cell foundation, who have low or manageable Varroa levels. However, it’s their beekeeping skill and experience not the choice of foundation size that is important here.“
    Hij haalt ook een wetenschappelijk werk van Tom Seeley aan, iemand waar jij ook vaak aan refereert:
    Seeley, T.D., Griffin, S.R. (2011) Small-cell comb does not control Varroa mites in colonies of honeybees of European origin. Apidologie 42, 526-532 … summary, no difference in mite infestation levels between small cell and conventional foundation.
    Ik ben in verwarring, is er veel veranderd sinds 2017? Bedoel je mogelijk met Afrika Zuid-Afrika?
    Hartelijke groet

    Ha Erik, interessant topic. Het zou mooi zijn wanneer beekeeping skilss het mogelijk maken om treatment free bijenvolken te houden, op zo'n manier dat de volken blijven leven. Wanneer een aantal imkers mijn manier zouden overnemen, kunnen we bewijzen dat het lukt om bijen samen met mijten op een succesvolle manier te houden. Maar zijn wel de kleine cellen geintegreerd ;-).

    Ik ken de mening van Seeley. Er zijn ook andere te noemen, bijvoorbeeld Harald Singer(2017), die concludeert op basis van uitvoerig onderzoek dat volken, die over de juiste hygiënische eigenschappen (VSH) veel beter kunnen overleven op 4,9 mm cellen dan op de tradionele 5,4 mm cellen.

    Op het continent Afrika leven verschillende A.M. ondersoorten, die kleiner zijn en op kleine cellen leven en geen bestrijding nodig hebben.

    Zelf heb ik twee groepen van 6 onbehandelde volken op 2 rands miniplussen met dezelfde KI-moeren op 5,4 en 4,9 mm gevolgd. De mijtenval van 1 sept tot 1 mrt in de 5,4 was een factor 4 groter dan in de 4,9 mm volken.

    De voortplanting in de kleine cellen wordt afgeremd. Zelfs in een volkje met 4,9 mm raat, waarin je 1 raampje met 5,4 raat hangt, is de besmetting van het 5,4 raampje beduidend hoger. Waarom? Blijkbaar geven de larven meer feromonen af of nog waarschijnlijker: kunnen de geuren beter naar buiten ontsnappen (denk aan een glas wijn met brede of smalle opening) of is de penetratie langs de larf makkelijk in 5,4 t.o.v. de 4,9 larven, die strakker in de cel passen. Het blijft een boeiende materie, maar mijn volken blijven leven zonder behandeling (tot op heden ;-) Groet, Ben

  • Harry

    07-10-2021 om 09:49

    Hoi Ben,
    Als ik het goed begrijp zullen de bijen bij natuurbouw 5,1 mm gaan bouwen. Kun je dan kunstraat van 5,1 mm aanbieden aan bijen die geboren zijn uit 5,4, om over te stappen naar die maat ? Geeft dit effect op de varroa ?
    Groeten, Harry.

    Harry, in 9 van de 10 gevallen kun je zondermeer 5,1 mm kunstraat in gewone volken hangen. Dat gaat dus zeer vaak/meestal goed. Volgens mij levert dit inderdaad een nadeel op voor de mijtenreproductie, minder dan bij 4,9 mm. Maar het is een eerste goede stap in de gezondheid en het welzijn van bijenvolken. Daarnaast moet je de juiste hygiënische eigenschappen in je volken hebben.
    Dat laatste betekent dat je moet selecteren op de volken met de laagste besmetting en de meest besmette volken moet afstoten om uiteindelijk behandelvrij te kunnen imkeren. Je kunt ook proberen om via larfjes zelf de goede moeren te telen. Groet, Ben

  • Jos Snoek

    07-10-2021 om 17:05

    Hallo Ben,
    Is het 5,1 mm. kunstraat gewoon te koop of moet dat speciaal gegoten worden?
    Je steekt een hoop werk in de materie omtrent bijenhouden en dat wordt erg gewaardeerd.

    Ha Jos, in Duitsland is het vaker beschikbaar. Hier in NL is het te koop bij imkerij onder de linde in Oeteldonk. Het Bijenhuis gaat het misschien ook verkopen in de toekomst. Groet, Ben

  • Egbert-Jan Wouden, Van Der

    07-10-2021 om 18:52

    Hoi Ben. Ik heb de indruk dat de discussie pas echt goed is te sluiten als je je experiment met de 6 miniplusjes uitbreid naar een grotere groep. Dochters van een laag vsh moer met KI aanpraten met laag vsh darren. Deze verdelen in twee groepen. de helft kleine cellen de helft grote cellen. In dezelfde maat en soort kasten. En dan kijken naar behandelvrije overleving. Praten we daarna verder...

    Ha Egbert-Jan, ik schreef twee groepen van 6, dus 12 volken. Ze zaten in dezelfde miniplussen (2-rands). Alle moeren hadden dezelfde moeder (hoog vsh) en sperma kwam van darrenbroertjes (laag vsh). 1 groep op 5,4 en de andere groep op 4,9. Zullen we nu verder praten? Groet, Ben

  • Egbert-Jan

    07-10-2021 om 19:46

    Klinkt goed! Nu de behandelvrije overleving afwachten en publiceren zou ik zeggen. Super interessant

    Ha Egbert-Jan, deze volken waren van mei 2019. De KI moeren zijn inmiddels vervangen. De volken zijn in 2020 overgezet naar Dadantvolken en leven nog steeds. De grote cellen volken heb ik op 1 na gemigreerd naar 5,1 cellen. Groet, Ben

  • Jesse

    07-10-2021 om 20:31

    Het zou ook al een stap vooruit zijn als bv verenigingen een 5.1 mm kunstraatpers aanschaffen voor hun leden, en wellicht op langere termijn wordt dan een 4.9 kunstraatpers meer gangbaar…?
    Zelf streef ik nog naar mijn eigen wastafels van HK en zegelwas. En zal ik daarom eerder overstappen op natuurbouw ramen in plaats van jaarlijks 5.1 wastafels aan te schaffen. Maar het is wel interessant om 5.1 mm aangeschafte kunstraat in een volk te gebruiken om zelf hier ervaring mee op te doen. Kortom, boeiende materie en goed om ontwikkelingen en ervaringen te blijven volgen en delen!

  • Boy Bakhuys

    08-10-2021 om 10:33

    Ha die ben,

    Ik ben enorm onder de indruk van je inspanningen op dit gebied. Petje af. Ik volg je blogs ook met grote interesse en je filmpjes zijn onbetaalbaar, buiten dat we de koningin of een bij met afwijkende vleugels van die afstand bijna nooit kunnen waarnemen, hebben we zelf genoeg met bijen te maken om het in onze verbeelding te zien. Wat ik mij minder voor kan stellen is die kleine bijen, en geloof me in mijn werkzaamheden werk ik ook met tienden en honderdsten van millimeters. Hoe meet je in godsnaam zo’n bij? Ze worden bij mij al pissig als ik probeer te oefenen op een werkster of dar om ze bij de vleugels op te pakken, voordat ik dat bij mijn koninginnen doe. Over hoeveel generaties zijn ze eigenlijk genetisch zodanig aangepast, dat ze die kleine maat blijven behouden? En heb je dan ook nog een voorkeur voor een bepaald ras? Ik zit er over te denken om volgend jaar voor nieuwe koninginnen te gaan omdat mijn volkjes toch redelijk defensief zijn, in vergelijking met mijn eerste volk die ik van een imker mocht scheppen, wat ik gedaan heb zonder imkerpak en zonder een steek op te lopen. Nu heb ik inmiddels diverse zwermen geschept, maar er is duidelijk een verschil. Zijn de koninginnen van zo’n kleiner (geworden) ras ook niet zo smal geworden dat ze uit een koninginneklem kunnen ontsnappen?

    Ha Boy, de aanpassing van de bijen is niet genetisch, de omstandigheden van de kraamkamertjes en voeding bepalen de omvang van de bijen. Ze worden overigens niet net zo veel kleiner als de verkleining van de cellen. De cellen worden bij 4,9mm 10% kleiner en de bijen hooguit 7%. Afhankelijk van ras of lijn soms iets minder.
    Ik meet ze niet zelf, maar er is wel wetenschappelijk onderzoek.
    De moeren teel ik zelf en die blijven dezelfde grootte. Ze kunnen prima eitjes leggen in de kleinere cellen. Geen verschil, wel meer cellen, dus ook meer bijen.
    Groet, Ben

  • Ineke

    09-10-2021 om 10:52

    Is de raat 4.9 te koop of maak jij dat zelf. Groet ineke

    Ha Ineke, ik laat het uit eigen waskringloop maken in Duitsland, maar de kunstraatvellen zijn ook te koop bij imkerij onder de Linde in St.Oedenrode. Waarschijnlijk in de toekomst ook bij het Bijenhuis. Groet, Ben

  • Bram Hoogendoorn

    18-10-2021 om 09:16

    Hallo Ben.
    Ik begrijp dat de Varroa resistente bijen het vooral moeten hebben van hun reukvermogen om de aangetaste cellen te kunnen opsporen en verwijderen. Daarom vermoed ik dat het selecteren van resistente volken zich slecht laat combineren met de gebruikelijke mijtbestijding. Alle gebruikelijke middelen hebben een sterke geur, die de subtiele geur van de aangetaste broedcellen maskeert. Is mijn vermoeden juist?

    Ha Bram, inderdaad. Door te bestrijden, ontneem je de bijen de kans het mijtenprobleem zelf te reduceren. Ze kunnen de eventuele VSH-eigenschappen nauwelijks ontwikkelen of in de praktijk brengen, indien de imker iedere keer de besmetting probeert te reduceren tot bijna nul.

    Je loopt echter een groot risico op hoge wintersterfte indien je zondermeer stopt met bestrijden. Je zult dus eerst de mijtenbesmetting begin augustus moeten meten om vast te stellen of dit verantwoord is.

    Bij een matige en hoge besmetting wel bestrijden en hiervan niet natelen en bij een lage besmetting de bestrijding niet toepassen en eind november nogmaals de mijtenval checken en weer opnieuw beslissen om wel of niet te bestrijden.

    Zo kun je snel selecteren en verbeteren. Het helpt echt! Groet, Ben

  • Herman Sulmann

    19-10-2021 om 20:42

    Ik ben nu een vijf jaar bezig op kleine cellen heb toen een 4,9 pers aangeschaft [rib uit mijn lijf ] zodat ik geen 5,4 meer hoef te gebruiken ben toen ook overgegaan op een spaarkast broedbak met elf ramen dat bevalt mij goed, ben nog niet zo ver dat ik niet behandel daar wil ik volgend jaar toe over gaan .De houselposition krijg ik echter nog niet onder de knie ,niet op tijd aan gedacht of merkjes weg .Hoe krijg ik een middenraat die beide kanten gelijk is om de positie van de raten juist te krijgen
    M .vr .gr .Herman

    Ha Herman, ik had ook zo'n 4,9 mm mal gekocht bij resistantbee.com , maar vond het een hele klus boven die pan was van 80 graden. Kost veel tijd en handigheid. Ook vanwege die grote vellen dadant.

    Mocht je willen stoppen met behandelen, dan zou ik zo'n schudbeker aanschaffen en de besmetting eind juli op de bijen checken. Dan kun je de te veel besmette volken (>10%) altijd nog behandelen en het volgende jaar uit saneren d.m.v. een betere moer.

    Ik gebruik zelf permanent marker viltstiften om de housel richting op de toplatten aan te geven. Het middelste raam is altijd arbitrair. Daar is geen oplossing voor. Dus 5 naar rechts, 5 naar links en het middelste raam zit in een willekeurige richting. Met raamafstand van 3,2 cm kun je trouwens 12 ramen kwijt in een bk spaarkast. 6 naar rechts, 6 naar links ;-).
    We hebben een app-groep van imkers met kleine cellen/onbehandelde volken, wanneer je er bij wil, moet je maar even mailen.
    Groet, Ben

  • sterck kristof

    20-10-2021 om 23:44

    ik ben geen voorstander van kleinere cellen
    als u alles goed begrijpt zie ik vooral problemen op de lange termijn .
    u gaat kleinere bijen selecteren = kleinere cellen = minder mijten dat geboren worden . op korte termijn goed haalbaar dat wel . langere termijn we zijn weer aan het varoa selecteren . zo gaan we kleinere varoa mijten creëren op langere termijn . is nu eenmaal evolutie. zou nog nadeliger kunnen zijn dan nu wand eens deze gecreëerd is en terecht komt bij imkers op gewone celmaat gaat deze nog meer vermenigvuldigen is net als het mislukte project om varoa tolerante bijen te telen . men hielt op een eiland bijen met varoa . teelde verder met de volken die er niet van ten onder gingen telkens . tot ze bijen hadden met varoa dat er mee kon samen leven . toen ze hiervan volken naar het vaste land brachten gingen ze ten onder van de varoa terug . hoe kwam dit ????? ze hadden jaren aan een stuk de varoa geselecteerd niet de bijen zonder het te beseffen .

    Ha Kristof, de varroamijten zijn oorspronkelijk afkomstig van de Aziatische bij, de Apis ceranae. Deze bij is zelfs nog kleiner dan mijn bijen. Deze bijen kunnen uitstekend samen leven met de varroamijten. De mijten/virusdruk is veel lager omdat de mijten zich bij de voortplanting uitsluitend richten op de grotere darrencellen. Evolutionair is er dus een evenwicht ontstaat tussen gastheer en parasiet. Dit kan met onze bijen op kleinere cellen ook.
    Door selectie op grooming en vsh kunnen we het proces bespoedigen. Laten we leren van de evolutie bij de apis ceranae. Groet, Ben

Uw reactie

Vink onderstaand controlevakje aan tegen spamrobots

Blijf op de hoogte

Wilt u automatisch een e-mail ontvangen zodra Ben Som de Cerff een nieuw blogbericht heeft geplaatst?
Meldt u zich dan hier aan.
« terug naar overzicht