Kun je winterverliezen voorkomen?

Afgelopen weekend kreeg ik een artikel onder ogen over een Duits onderzoek naar winterverliezen in Duitsland. Ruim 4000 bijenvolken werden gedurende vier jaar gevolgd. Alhoewel het onderzoek werd gepubliceerd in 2010 is er feitelijk sindsdien weinig veranderd en zijn de resultaten nog steeds geldig. We kunnen dus nog steeds iets leren van dergelijke onderzoeken. Met de vele nieuwkomers in imkerend Nederland lijkt het me goed om de mogelijke oorzaken van winterverliezen, die er in het komende winterseizoen ook weer zullen zijn, nog eens onder de loep te nemen. 

Als belangrijkste oorzaken voor winterverliezen werden in dit onderzoek in volgorde van belangrijkheid genoemd:

1. Een te hoge varroabesmetting;
2. Een DWV (verkreukeld vleugel virus) besmetting;
3. ABPV (acuut verlammingsvirus) infecties in de herfst;
4. Bijenvolken met te oude koninginnen;
5. Zwakke volken. 

In onderstaande video zien jullie het bovenaanzicht van een aantal volken op mijn thuisstand. De volken zijn in verschillende jaren ontstaan en zijn nog nooit behandeld tegen de varroamijten. Er kan dus sprake zijn van een verhoogde mijtenbesmetting, indien een specifiek volk over onvoldoende varroa sensitieve hygienische eigenschappen beschikt. 

De praktijk en bovengeschetst onderzoek komen in een bepaald volk van mij samen. In een voorgaande video van twee maanden geleden zag dit volk er nog gezond uit. Volop broed en ze hadden veel honing gehaald deze zomer. Echter in de laatste weken is het met dit volk kwa bezetting bergafwaarts gegaan. Ik laat dit volk als voorbeeld zien, omdat dit verschijnsel vaker voorkomt, mogelijk zonder dat imkers dit in de gaten hebben. Het gebeurt namelijk in de periode augustus, september en oktober en legt de basis voor wintersterfte in november/december. Volken die er iets beter voorstaan, houden het misschien nog uit tot januari/februari. 

Je kunt de vermindering van de bezetting goed monitoren via het folie of plexiglas op de volken. Met een maandelijkse check zie je dus of de volken op sterkte blijven en achteruit kachelen. De volken moeten eind september nog steeds op sterkte zijn. Indien de bezette straatjes teruglopen tot vijf of minder zit het gewoon fout. Dan kun je beter ingrijpen door dit volk te verenigen met een ander volk. 

Alhoewel "zwakke volken inwinteren" in het Duitse onderzoek op nummer 5 stond en oude koninginnen op 4 kunnen zwakke volken ook het resultaat zijn van de oorzaken genoemd onder de punten 1,2, en 3. Je kunt de redenering ook omdraaien. Blijkbaar hebben sterk bezette volken geen overmatige last van varroamijten of daarmee samenhangende DWV- en/of ABPV-virussen of ze kunnen hier beter mee dealen. 

Naar mijn mening zijn sterke volken - dankzij vitale koninginnen - beter in staat om een matige mijtenbesmetting en eventuele virusdruk te weerstaan. Ze hebben gewoon een betere weerstand en enig winterverlies aan bijen kunnen ze gezien hun sterkte wel dragen. Echter wanneer de koningin niet vitaal is, onderhoudt ze een kleiner broednest en lijken er kortlevende bijen te ontstaan in plaats van langlevende bijen. Het zou kunnen zijn dat een oudere koningin al met virussen besmette eitjes legt, waardoor de jonge bijen een kort leven beschoren zijn. Je ziet de bezetting zienderogen teruglopen. 

De beste maatregel om goed de winter door te komen, is een strenge selectie op sterk bezette volken. In de regel kun je dit realiseren door jonge productieve koninginnen op de volken te zetten. Een jonge koningin van 2023 gaat langer door met eitjes leggen en heeft in de regel ook andere beter presterende eigenschappen, bijvoorbeeld op het vlak van weerstand tegen ziekten. Een moer, die langer doorlegt, behoudt een groter broednest en daardoor een sterker volk. Terwijl een overjarige moer soms al na de langste dag haar eilegcapaciteit beperkt, waardoor het volk te snel inkrimpt en minder goed opgewassen lijkt tegen de mijtenbesmetting, want procentueel worden er meer jonge bijen geparasiteerd. 

De oplossing, die ik voor dit volk heb, is tweeledig:

1. Ik haal eerst de oude koningin weg, want blijkbaar is zij niet in staat om veel gezonde langlevende bijen voort te brengen;

2. het tekort aan langlevende winterbijen moet gecompenseerd worden. Dit kan door dit volk te verenigen met een MiniPlus-volkje. Dit levert snel vele duizenden langlevende bijen op, terwijl de jonge moer wellicht nog een paar weken doorbroedt.

De jonge moer uit de MiniPlus wordt via een nicot kooitje met suikerdeeg in het oude broednest in de dadantkast geplaatst, terwijl de MiniPlus bovenop een moerrooster wordt geplaatst, zodat over drie weken de miniplus afgeslagen kan worden in de dadantkast. Omdat de MiniPlus slechts 3 raampjes met een beetje broed bevatte, heb ik de bijen gewoon afgeslagen op het volk en de drie ramen met broed tijdelijk in de kast geplaatst. Met het uitlopende broed uit de MiniPlus krijgt het Dadantvolk ook nog duizend jonge bijen erbij. Met deze boost van bijen en de betere prestaties van de jonge konigin hopen we dat dit volk gezond de winter uitkomt, zonder deze ingreep zou het voor de kerst al dood zijn. We gaan het de komende maanden zien! Beter twee volken samenvoegen dan een volk ten onder zien gaan. 

Ben Som de Cerff, hobby-imker en docent koninginnenteelt