Blog categorieën

08-02-2022

Kunststof of hout? De voor- en nadelen op een rijtje

De grote belangstellling voor het houden van bijen zorgt ervoor dat er ook weer heel wat bijenkasten verhandeld worden. Vaak wordt er dan door de cursisten gevraagd naar de voor- en nadelen van hout of styropor. Het zal niet toevallig zijn, dat het Duitse imkerblad Bienen und Natur met zo'n 60.000 abonnees in januari hier een arikel aan heeft gewijd. 

Jaarlijks inventariseert men in heel Duitsland via enquetes het gebruik van bijenkasten, de honingopbrengst, de prijs van honing en het watergehalte van de honing. Duizenden meldingen worden al vele jaren verzameld.

Uit deze enquetes blijkt dat ongeveer 80% van de Duitse imkers gebruik maakt van houten kasten en 20% van kunststof kasten. Vrijwel iedereen gebruikt bodems van gaas voor de beluchting en controle van de mijtenval. Uit een enquete onder de Nederlandse imkers in 2014 gepubliceerd in Imkernieuws was de verhouding hier ook 80/20 voor hout en kunststof. Dit onderzoek is HIER terug te lezen. 

Uit de verzamelde gegevens over honingopbrengst en watergehalte blijkt dat met name de opbrengst aan voorjaarshoning in kunststofkasten 3,5 kilo per volk hoger ligt, hierbij is het watergehalte 0,5% lager. Dit betreft uitsluitend de oogst van de voorjaarshoning, bij de zomeroogst zijn er geen verschillen. Dit onderzoek werd twee jaar gedaan. Beide jaren gaven hetzelfde resultaat. 

Dit verschil merk ik ook in mijn eigen volken. Ik denk dat de voorjaarsontwikkeling in kunststof kasten een week tot tien dagen eerder op gang komt. Vooral in februari, maart en april speelt de goed geisoleerde kast een positieve rol bij de ontwikkeling van het broednest. Tijdens koudere nachten zullen de bijen zich in april wanneer de honingkamers weer geplaatst zijn, zich in houten kasten zich eerder terugtrekken in het broednest en de honingkamer verlaten. Zo zou een iets vochtigere honing kunnen ontstaan in het voorjaar. Die verschillen verdwijnen in juni, wanneer ook de nachten warmer blijven. 

Men heeft ook nog gekeken naar de winterverliezen, maar daar was geen verschil. 

Belangrijk voordeel van hout is natuurlijk het gegeven dat het een natuurlijk product is. Gecertifeerde bio-imkers mogen geen gebruik maken van kunststofkasten, alhoewel uit het bovenstaande blijkt dat de bijen er zich in het voorjaar wel beter in ontwikkelen. 

Volgens Hayo Velthuis en Tom Seeley wordt de mijtenvoortplanting vanwege de betere warmtehuishouding geremd in kunststof kasten. Voor mij de belangrijkste reden om bij vervanging uitsluitend styropor kasten te kopen. 

Het zou interessant zijn wanneer iemand kan berekenen wat de houtdikte van bijenkasten moet worden om dezelfde R-waarde te krijgen als bij kunststof kasten. Wie neemt de uitdaging aan? 

Ben Som de Cerff, hobby-imker en docent bijenteelt

 

Deel dit bericht

« terug naar overzicht

Reacties

  • Gerhard

    08-02-2022 om 12:13

    Zou er ook invloed op zwermneiging kunnen zijn?
    En wat als de kasten in een stal staan?

    Ha Gerhard,
    De R-waarde verandert niet in een bijenstal. Het gaat om het warmteverlies door de buitenwand van de bijenkast. De zwermdrift wordt vooral door twee zaken bepaald: 1. de erfelijke eigenschappen van het volk en/of het ras 2. is er sprake van overbevolking?
    Er is nog een positief effect op zwermen wanneer de bijenkasten pal in de zon staan. Maar dat speelt natuurlijk weer meer bij hout omdat de warmte daar sneller door naar binnen gaat. Hout isoleert veel slechter dan styropor.
    Groet, Ben

  • Frank

    08-02-2022 om 14:10

    Challenge accepted ;) :
    Uitgaande van lambda Waardes λ (W/m∙K) :
    EPS 0,035 W/m∙K / Hout 0,015 W/m∙K

    Hierbij zou hout 2,33 x dikker moeten zijn dan de gemiddelde wanddikte van het EPS kunststof. Geen idee hoe dik de EPS kasten zijn, ik werk er niet mee.

    Ha Frank, Thanks! De wanddikte van mijn styroporkasten is 5 cm. Dus bij hout moet je dan kiezen voor 11,65 cm. Ik geloof niet dat iemand dat zich realiseert. De nestholtes in beuken hebben natuurlijk wel de wanddikte van meer dan 10 cm. Helaas onze houten kasten voldoen daar niet aan. Groet, Ben

  • Kasper

    08-02-2022 om 15:06

    Ben,
    Ik zie steeds vaker houten kasten die geïsoleerd zijn en dubbelwandig, vooral de horizontale versies zoals layens. Bij dadant of simplex kasten is dit natuurlijk niet te doen door de omvang en het gewicht dat ze dan krijgen.
    Misschien wel de ideale combinatie: een geïsoleerde topkast? Wel de looks van hout, horizontaal imkeren en ook nog eens een goede warmtehuishouding.

    Ha Kasper, de Topkast en dadantkast zijn al iets dikker dan de spaarkast. Het eenbaksimkeren houdt ook de warmte nog beter vast en je kunt werken met iso sluitborden. Dat scheelt veel. Hout opsluiten werkt houtrot in de hand. Groet, Ben

  • Kees

    08-02-2022 om 15:47

    Het is natuurlijk de vraag of het bijenvolk wel 5 cm dik EPS kunststof nodig heeft in de winter voor de bijbehorende isolerende waarde? De fabrikant gebruikt 5 cm vanwege de stevigheid en omdat bij te dun kunststof de kast te kwetsbaar wordt voor breuk. Voor de stevigheid is een houtwand dikte van 11,65 cm gelukkig niet nodig, en voor voldoende warmte isolatie waarschijnlijk ook niet. Blijft de vraag: wat is een goede houtdikte voor voldoende isolatie? Bij voldoende voer houden ze zich zelf wel warm in de tros....
    Ha Kees, in de winter zonder broed maakt de iso waarde niks uit. Het volk houdt de tros warm en daarnaast kan het in de kast vriezen. Maar vooral in de maanden februari tot half mei werkt het anders. Er is dan wel degelijk sprake van warmteverlies. Daardoor ontstaan de genoemde verschillen tussen hout en kunststof in met name het voorjaar.
    Mijn volken zitten nu los in de kast en hebben broed. Dat geeft ook warmtestress. Dat heb je niet in de zomer. Groet, Ben

  • Henk Postma

    08-02-2022 om 16:52

    Hallo Ben, ik neem aan dat er bij het onderzoek rekening is gehouden met het verschil in voorjaarsontwikkeling tussen Carnica en Buckfast. Zelf houd ik het op hout, schoonkrabben en even de brander er door voor ik ze in gebruik neem.
    Henk

    Ha Henk, er is alleen gekeken naar kilo's honingopbrengst en watergehalte. Niet naar rassen, F1's of F16's ;-).
    Groet, Ben

  • Henk

    08-02-2022 om 17:57

    Voor de koninginnenteelt in een verzamelbroedaflegger gebruikt ik altijd een kunststof kast. Ooit gelezen dat de nest temperatuur dan +/- 0,5 graad hoger zou zijn wat een positieve invloed heeft op het geboortegewicht van de jonge moeren.

  • Tinus Bijlsma

    08-02-2022 om 18:02

    Hallo Ben,
    De lambdawaarde die Frank gekozen heeft (Hout 0,015 W/m∙K) kom ik niet tegen.
    In het POLYTECGNISCH ZAKBOEK zie ik voor hardhout 0,17 W/m∙K voor naaldhout 0,14 W/m∙K . Volgens mij zit hij de factor 10 mis. (geen nul achter de komma plaatsen bij W/m∙K) Dus de kasten worden on handelbaar.

    Groet Tinus,
    Goed gezien. Ik hoop dat Frank nog even reageert en de factor zet op 23,2. Dat zou wel heel extreem zijn. Groet, Ben

  • Cor Veldpaus

    08-02-2022 om 20:47

    Dag Ben,
    Vind jij piepschuim[styropor]kasten , ondanks de voordelen, niet véél te belastend voor het milieu?

    Ha Cor, daar heb je gelijk in. Het is ook steeds een lastige afweging. Net als de afweging tussen fietsen en de auto pakken. Daarom heb ik ook zowel houten als styropor kasten. Echter wanneer ik op dit moment moet kiezen, dan kies ik voor het welzijn van mijn bijenvolken.
    Daarbij moet ik de kanttekening maken dat ik mijn eerste styroporkasten van 20 jaren geleden nog steeds in gebruik zijn. Het kost soms een tube reparatiekit en een muurverfje, maar dan kunnen ze weer 5 jaar mee. Groet, Ben

  • Pieter

    09-02-2022 om 00:45

    Ik kom op de volgende waarden:
    EPS 5 cm: R=1,47
    met lambda voor hout = 0,18 heb je dan voor eenzelfde R zelfs 26 cm dikte nodig

    Ha Pieter, misschien is de styropor Dadantkast inderdaad extra dik vanwege stevigheid en is 2,5 cm ook voldoende. Dan nog is een houtdikte van 13 cm nodig voor dezelfde isolatiewaarde.
    Groet, Ben

  • Tomer

    09-02-2022 om 01:17

    Mijn styropor dadant zesramers zijn maar 2 cm dik en daar zie je al dat de bijen dikwijls losser zitten dan in de houten kasten.
    Mijn andere zesramers en grote kasten zijn van hout 18 tot 23 mm. De bovenkant is goed geïsoleerd en dat is toch het belangrijkste. Aan de zijkanten kunnen eventueel vulblokken geplaatst worden om de warmte binnen te houden, maar ik veronderstel dat een raam voer ook een buffer kan zijn.
    Styropor zorgt ook bij slechts 2 cm voor minder warmteverlies dan bij houten kasten, maar die 5cm bij Frankenbeute kasten is wat overdreven. Eerder voor de stevigheid en zodat de spechten er niet té snel door zitten ;-)
    Weggekrabte propolis kan je niet gebruiken als er piepschuim tussenzit. Geef mij toch maar stevig hout.

    Ha Tomer, met een 4 cm dikke iso dekplaatbedekking onder het dak vang je inderdaad veel warmteverlies op. Het gebruik van de inmiddels bekende iso sluitborden in de houten dadantkasten werkt ook isolerend. Dus voor houten dadantkasten zijn er wel passende oplossingen. Echter iedereen kent de iso sluitborden nog niet. 60% van de NL-imkers gebruiken met name de dunnere houten spaarkasten zonder iso-sluitborden, want daarvoor is te weinig ruimte in de spaarkast vergeleken met de 12 raams dadantkast. Groet, Ben

  • Wouter Bleijenberg

    09-02-2022 om 08:58

    Als experiment voor meer isolatie heb ik ( BD-imker) met mijn handige zoon afgelopen week een nieuwe TBH kast gebouwd en de binnenmaten van een TBH kast aangehouden maar de wanden van douglashout extra dik gemaakt. Het is een "bijenbunker" geworden van zijkanten 10 cm ( 2 dikke planken (traps verlijmd)) en bodem en voor en achterzijde 5 cm dik. Bedekt met een extra schaafdelen dak. Het geheel is uiteraard behoorlijk zwaar geworden.
    Nu maar hopen op een zwerm ( uit mijn Warre kast).
    in ieder geval voelt voor mij hout als natuurlijk materiaal wat het beste past.

    Ha Wouter, een TBH, Topkast en alle andere einraumbeuten hebben ook nog eens het voordeel dat de warmte tussen de raten niet op kan stijgen in de 2e of 3e kamers. Het warmtebehoud is dus veel beter! Groet, Ben

  • Jacob Van Welzen

    09-02-2022 om 09:04

    Hai Ben,

    Wellicht om ook te kijken naar het inwinteren. Want dit zal dan wel af gaan wijken van de manier die we gewent zijn bij de houten kasten. Als het broednest eerder actief wordt zal dit toch invloed hebben op alle voorraden ?
    Mvg Jacob

    Ha Jacob, goed punt. In maart moet je de voervoorraad inderdaad in de gaten houden. Door tijdens de voorjaarsinspectie voerramen te verplaatsen tussen kasten, kun je hierin goed bijsturen. Groet, Ben

  • Hanno

    09-02-2022 om 09:23

    Frank zijn conclusie klopt wel degelijk, hij heeft alleen een typefout gemaakt bij de lambda waarde van hout. Overigens varieert dat ook nogal sterk. van 0,11 W/mK voor Western Red Cedar tot 0,18 W/mK voor Robinia. Er zijn ook heel veel EPS soorten en ik heb de indruk dat de bijenkasten van iets hogere dichtheid zijn en dus een hogere Lambda hebben.
    Ik denk overigens dat houten kasten wel tot 4 keer dikker zou moeten zijn afhankelijk van de gebruikte houtsoort ten opzichte van EPS.

    We hadden vroeger niet voor niets dubbelwandige Simplexkasten en de WBC kasten

    Overigens lijkt me het maken van een geïsoleerde dikwandige houten spaarkast met enkelvoudige randjes ook nog wel een leuke klus/idee. Dus goed geïsoleerd zonder het "gehannes" van dubbele randen.

    Ha Hanno, dubbelwandig met een ruimte ertussen, die je opvult met schapenwol. Alles moet wel blijven ventileren, anders rot zo'n kast snel. Waarschijnlijk wel onbetaalbaar ;-). Groet, Ben

  • Willem Pennings

    09-02-2022 om 09:31

    Beste imkercollega's, Ben,
    met alle prachtige discussies en dito ervaringen vergeten we soms dat ons eigen waarnemingssysteem ons voor de gek kan houden. Bij exacte metingen blijken waardes soms anders dan waarvan we vast overtuigd waren. Niks menselijks is ook ons imkers vreemd. In dit licht wijs ik op een wetenschappelijk onderzoek van Dr. Liebig in Duitsland. Uit jarenlang onderzoek met 300 volken blijkt dat er geen verschil is in voorjaarsontwikkeling in houten of kunststofkasten.
    Groeten Willem

    Ha Willem, blijkbaar wordt de mening van Dr. Liebig door de waarneming van duizenden Duitse imkers ingehaald. Het was bovendien een twee jarig onderzoek. Overigens betrof de conclusie de hoeveelheid voorjaarshoning en het watergehalte. Over de voorjaarsontwikkeling werd er niets gezegd in het onderzoek. Dat was mijn eigen waarneming en conclusie van de laatste 20 jaar. Groet, Ben

  • karin

    09-02-2022 om 09:45

    Ik imker sinds 7 jaar op de DB+ kasten van Marc Missotten( styropor) Mijn bijen zitten enkel in tros wanneer het s'nachts (of overdag) echt koud is( vriestemperatuur). De rest van de tijd lopen ze doorheen de kasten. Broedaanzet is al begin januari voelbaar op de glazen afdekplaten. Doordat ze bijna de ganse winter heel de kast bezetten , heb ik ook geen last van beschimmelde ramen, ze houden de boel keurig schoon. Mijn bodems zijn het jaar rond gesloten. Voor ik een nieuw kastdeel in gebruik neem, wordt dit geschilderd met propolis die opgelost is in alcohol. Dit verzegelt het styropor en de bijen zijn er dol op!

    Ha Karin, leuke toevoeging! Groet, Ben

  • Arnold

    09-02-2022 om 09:57

    In Noorwegen zijn houten broedkamers te koop met een dikte van 4 cm. Daar overwinteren bijen prima in. Honingkamers van hout zijn 2 cm dik. Nadeel is het gewicht.

  • jan vakhoek

    09-02-2022 om 10:10

    Pas op styropur en EPS kan veel verschillend zijn EPS is geperste styropur kun je gewoon een schroef in draaien met veel houvast.

    Ha Jan, de iso sluitborden voor Dadantkasten en Topkasten worden van EPS gemaakt, maar de kasten van styropor.

    Styropor is minder hard en gevoelig voor vraat van mieren en zelfs bijen. Groet, Ben

  • Erik

    09-02-2022 om 11:22

    Ik heb 3 styropor Segebergers en 3 houten spaarkasten en werk vooralsnog liever met houten kasten uit praktische overwegingen: Segebergers kan je niet kiepen om aan de onderkant te checken op zwermdrift (of weet je een truc Ben?), je kunt ze niet diagonaal op een andere kamer zetten en dan rechtdraaien om zo min mogelijk bijen te pletten, bij een Segeberger kan ik checken door het plastic dekvel op de bovenste kast, maar dan is er geen bijenruimte bovenaan voor ze, bij een andere ligt hij losser maar komen er meteen bijen uit als ik het deksel weghaal, de vellen sluiten de bovenste kast sowieso niet mooi af zoals bij een spaarkast. Het metalen moerrooster blijft ook vaak plakken aan de onderkant van de onderste honingkamer, wat meteen onrust en gedoe geeft. De voerbak van de Segeberger is ook niet geweldig ontworpen; ik heb verschillende keren honderden bijen in het suikerwatergedeelte gehad nadat ze het hadden leeg gedronken, omdat ze onder het plastic scheidingskapje konden kruipen.

    Ha Erik, ik onderken je problemen. Heb vergelijkbare ervaringen met de lesvolken, die vaak in Segebergers zitten.
    Een beetje zuurvrije vaseline op de randen van de BK smeren voor de HK/moerrooster erop gaat wil dat probleem wel eens oplossen. In mijn styropor dadantkasten gebruik ik altijd interne voerbakken. Goedkoper en directer bereikbaar voor de bijen. Ik heb ook vast last van loszittende afstandsrepen, maar misschien moet je die vastschroeven? Groet, Ben
    PS probeer eens op 1 BK te imkeren en controleer ongeveer 4 BK-ramen op zwermcellen, dan ben je ook snel klaar zonder te kiepen.

  • Marijn

    09-02-2022 om 12:27

    Ha Allemaal, Ben,
    Helaas vindt ik de titel wat het artikel misleidend. Ik zie geen 'rijtje' van voor en nadelen als het gaat om hout of EPS. Daarom hieronder zelf maar een rijtje gemaakt o.b.v. verschillende artikelen.

    EPS
    Even voor de duidelijkheid Styropor, Tempex etc. zijn merknamen voor EPS en dus hetzelfde.
    Voordelen:
    • Hoge isolatiewaarde (waardoor broed ook in buitenste ramen)
    • Honingopbrengst 3,5 kg meer 0,5 minder vocht (Beutenland Deutschland Dr. Christoph Otten 28. Januar 2022)
    • Lichter (scheelt zo de helft bij een lege kast)
    • Goedkoop
    • Makkelijk qua onderhoud (rot niet)
    Nadelen:
    • Kast op basis van plastic (olie)
    • Blijft minder lang goed als goed behandeld hout
    • Moeilijk te ontsmetten
    • Materiaal staat ver af van de natuurlijke habitat van de bij.
    • Inname EPS heeft gevolgen voor de darmflora van bijen en is daarmee een risico voor bijen (link & link )
    • Kwetsbaar
    • Risico op warmlopen bij reizen (reisraam extra belangrijk)

    Hout
    Nadelen:
    • Duurder (dan EPS)
    • Zwaarder (dan EPS)
    • Jaarlijks/2jaarlijks onderhout
    • Minder honingopbrengst dan EPS (Beutenland Deutschland Dr. Christoph Otten 28. Januari 2022)
    Voordelen:
    • Duurzaam (lange levensduur) (Beutenland Deutschland Dr. Christoph Otten 28. Januar 2022)
    • Natuurlijke habitat van de honingbij (mits met natuurlijke middelen behandeld of onbehandeld) (Beutenland Deutschland Dr. Christoph Otten 28. Januar 2022)
    • Natuurlijke materialen (en dus geen nadelige gevolgen = plastic in natuur of bij)
    • Stevig
    • Meer Imkermogelijkheden (zoals Warmbouw)
    • Makkelijk te repareren
    • Makkelijk te ontsmetten

    De vergelijking zal vast onvolledig zijn, maar dit zijn de zaken die ik op basis van de artikelen tegen kwam.

    Ha Marijn, zeer goede aanvulling. Bedankt!
    Je zou eigenlijk de voor- en nadelen nog eens moeten uitsplitsen vanuit het gezichtspunt van het bijenvolk, de imker en de wereld. Jouw opsomming en alle reacties dragen zeker bij tot een betere en welbewuste keuze van de (nieuwe) imkers. Groet, Ben

  • Marijn

    09-02-2022 om 12:29

    Helaas kan ik de websites die bij Link & Link horen niet in de reactie zetten omdat de website dit blokkeert. Op deze manier lukte het wel:

    sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0304389420318173

    nationalgeographic.nl/honingbijen-vangen-microplastics-in-de-lucht-met-hun-lichaam

  • j.w. ruis

    09-02-2022 om 19:17

    Ben, een interessante discussie, het warmte verlies over de kast wordt ook sterk bepaalt door de langs strijkende lucht dus een vrije of overkapte opstelling van de kasten, tevens de dichtheid (s.g.) van de styrophor dus warmte geleidings coefficient , gladheid van de wand , geschilderd of niet etc. Voor het inwendig reinigen/ontsmetten gebruik ik een mengsel van caustic soda (welkoop ) met een ontvettingszeep, lost alles perfect op en is de kast na goed naspoelen weer als nieuw, en de bijtjes doen het prima groet jan ruis

  • Roel

    10-02-2022 om 10:25

    Ben
    Ff terug nr de koude honing kamers cq snel terug op de tros gaan.
    Is het een idee om de honingkamers in het voorjaar extra (dubbelwandig) te maken.
    Ps
    Zelfde effect zag ik al eerder bij metalen Q-rooster die in contact met buitenlucht waren....

    Ha Roel, die dubbelwandige simplexkasten uit het verleden waren zo gek nog niet. Stilstaande lucht isoleert. Vanwege de koude nachten in maart, april en mei vind ik juist die styropor kasten zo goed voor de bijtjes.
    Wat je vooral kunt doen bij houten kasten, is 4 tot 6 cm hardschuimen platen of steenwol op de dekplank leggen onder het dak. Het is vooral het dak waardoor de warmte weglekt. Groet, Ben

  • Eric Winters

    10-02-2022 om 22:04

    Ben, ik heb voor het inwinteren de buitenste ramen vervangen door een broedkamerraam aan beide zijden voorzien van een triplexplaat. Daartussen een dunne isolatieplaat. Dit voorkomt beschimmelde buitenste ramen, en in het voorjaar kun je eenvoudig ramen met kunstraat inhangen na verwijderen van deze ramen.
    Bovenop heb ik een perspexplaat liggen die ik in een koninginnenroosterraam heb gemaakt.
    Op de perspexplaat heb ik een 5cm dikke isolatieplaat liggen. (Van het type dat niet afbrokkeld).
    De bijen zitten ook tegen de perspexplaat aan. Een teken dat het daar comfortabel is.
    Op die manier een prima geïsoleerde kast.

    Ha Eric, inderdaad een voorbeeldige oplossing. Die iso sluitborden zouden ze moeten verkopen in de imkerhandel. Ze bestaan wel voor de dadantkast, maar voor simplex??? Groet, Ben

  • koen

    13-02-2022 om 15:26

    Nog even over de isolatie berekening van o.a Frank
    De waardes kloppen natuurlijk.Maar dat is verre van compleet.
    We moeten ons wel realiseren dat er ook warmteverlies is als we een open gaasbodem hebben. 1 van de 6 wanden is volledig open. Hierdoor zal veel warmte verlies zijn. Dit verlies is niet rechtevenredig. Hier is bij EPS procentueel veel meer verlies. Verder hebben veel imkers bij hout nog extra isolatie en een dekplank onder het deksel. Dat is dus 3 lagen isolatie. Daar is de isolatie denk ik beter als bij EPS.Verder zou ik graag de R waarde van redcedar willen nemen. Deze is veel beter dan grenen. Tot slot denk ik dat EPS veel minder verlies heeft door spleten tussen de kasten.
    Het is dus best moeilijk om dit uit te rekenen. Je zou een transmissie verlies berekening moeten maken.
    Mijn inschatting is dat het resultaat bij rdecedar op een factor 1,3 zou komen. Dus voor de zijwanden

Uw reactie

Vink onderstaand controlevakje aan tegen spamrobots

Blijf op de hoogte

Wilt u automatisch een e-mail ontvangen zodra Ben Som de Cerff een nieuw blogbericht heeft geplaatst?
Meldt u zich dan hier aan.
« terug naar overzicht